سوبێکتی بەرخۆر

دانا حەمید

لە سەدەی بیست و یەکەمدا، سوبێکتی بەرخۆر وەک دیاردەیەکی ئاڵۆز و فرەڕەهەند خۆی دەنوێنێت، کە کاریگەریی قووڵی لەسەر تاک، کۆمەڵگا و تەنانەت چۆنییەتی تێگەیشتنمان لە واقیع هەیە. ئەم چەمکە، کە لە بنەڕەتدا ئاماژە بە گۆڕانی پێگەی بەرخۆر لە پرۆسەی بەرهەمهێنان و بەکارهێناندا دەکات، ئێستا بووەتە کرۆکی شێوازی ژیان و بیرکردنەوەی زۆرینەی خەڵک لە جیهانی هاوچەرخدا. لە کۆمەڵگای «شل و شلۆق»ـدا، کە تێیدا بەها و پەیوەندییەکان بە بەردەوامیی لە گۆڕاندان، بەرخۆریی دەبێتە میکانیزمێک بۆ دۆزینەوەی جێگیریی و مانا. تاکەکان لە ڕێگەی کڕین و بەکارهێنانەوە هەوڵ دەدەن ناسنامەی خۆیان درووست بکەن و پێگەی کۆمەڵایەتییان بسەلمێنن. بەڵام ئەم هەوڵە بەردەوامە بۆ دۆزینەوەی خود لە نێو کەلوپەلەکاندا، زۆر جار دەبێتە هۆی دروستبوونی دۆخێک کە پێی دەوترێت ”زێدە واقیعیی“. زێدەواقیعیی دۆخێکە کە تێیدا سنووری نێوان واقیع و خەیاڵ، ڕاستەقینە و درووستکراو، تێکەڵ دەبێت.

لەم دۆخەدا، وێنە و هێماکان گرنگتر دەبن لە خودی شتەکان. بۆ نموونە، کاتێک کەسێک ئایفۆنێک دەکڕێت، تەنها مۆبایلێک ناکڕێت، بەڵکوو هێمایەک لە پێشکەوتوویی، شارستانیەت و سەرکەوتن دەکڕێت. لێرەدایە کە شێوازێک لە ”نمایش“ دێتە ئاراوە، دۆخێک کە تێیدا ژیانی کۆمەڵایەتیی دەبێتە کۆمەڵێک وێنە و دەرکەوتە. لە ڕووبەری نمایشدا، بەرخۆریی دەبێتە شانۆیەک و تێیدا تاکەکان هەوڵ دەدەن خۆیان نمایش بکەن. ”بەکارهێنانی ئاشکرا“ دەبێتە دیاردەیەکی باو، کە تێیدا خەڵک کەلوپەل دەکڕن نەک لەبەر پێویستیی، بەڵکوو بۆ نیشاندانی دەوڵەمەندیی و پێگە. ئەم دیاردەیە، لە سەرەتادا تەنها لە نێو چینی دەوڵەمەنددا بەرچاو بوو، ئێستا بووەتە بەشێکی سەرەکیی لە کەلتووری بەرخۆریی گشتیی. بەڵام ئەم شێوازە لە ژیان و بەرخۆریی کاریگەریی قووڵی لەسەر پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان هەیە. لە پانتایی «فڕێدان»ـدا، نەک تەنها کەلوپەلەکان بە خێرایی بەکار دەهێنرێن و فڕێ دەدرێن، بەڵکوو پەیوەندییەکانیش کورتخایەن و ڕووکەشیی دەبن.

ئەمەش دەبێتە هۆی درووستبوونی هەستی تەنیایی و نامۆبوون لە نێو تاکەکاندا، سەرەڕای ئەوەی بە ڕواڵەت پەیوەندییان لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکدا هەیە. لە لایەکی ترەوە، بەر «زەبرێکی گشتگیر» دەکەوین، کە چۆن قەیرانەکان و گۆڕانکارییە خێراکان دەکرێن بە دەرفەتێک بۆ سەپاندنی سیاسەتە نیولیبراڵەکان، زۆر جار بەرخۆریی زیاتریان لێ دەکەوێتەوە. لەم دیدگایەوە، سوبێکتی بەرخۆریی دەبێتە ئامرازێک بۆ کۆنترۆڵی کۆمەڵایەتیی و ئابووریی. بۆ نموونە، لە کاتی قەیرانە داراییەکاندا، حکومەتەکان هانی خەڵک دەدەن زیاتر بکڕن بۆ ئەوەی ئابووریی بجووڵێننەوە، بەبێ گوێدانە کاریگەرییە درێژخایەنەکانی ئەم سیاسەتە لە سەر ژینگە و کۆمەڵگا. ئەم دۆخە نوێیە کاریگەریی لەسەر چەمکی کات و شوێنیش هەیە. لە دنیای دیجیتاڵی ئەمڕۆدا، دەتوانین لە هەر کاتێک و لە هەر شوێنێکەوە کڕین بکەین. ئەمەش دەبێتە هۆی درووستبوونی جۆرێک لە “ئێستایەکی بەردەوام” کە تێیدا خواستی بەردەوام بۆ شتی نوێ هەیە. ئەم خێراییە لە بەرخۆریێدا دەبێتە هۆی درووستبوونی دۆخێکی نائارام و پڕ لە دڵەڕاوکێ، کە تێیدا تاکەکان هەست بە دواکەوتوویی دەکەن ئەگەر بەردەوام نەبن لە کڕین و بەڕۆژکردنەوەی کەلوپەلەکانیان. هەروەها، سوبێکتی بەرخۆر کاریگەریی لەسەر پەیوەندیی نێوان مرۆڤ و سرووشتیش هەیە.

لە کۆمەڵگای بەرخۆردا، سرووشت زۆر جار وەک سەرچاوەیەکی بێکۆتایی بۆ بەرهەمهێنان سەیر دەکرێت. ئەمەش دەبێتە هۆی درووستبوونی قەیرانی ژینگەیی و گۆڕانی کەشوهەوا. لێرەدا پارادۆکسێک درووست دەبێت: هەر چەندە زیاتر بەرخۆریی دەکەین بۆ هەستکردن بە خۆشبەختیی، ئەوەندە زیاتر ژینگە و سەرچاوە سرووشتییەکان وێران دەکەین کە بنەمای ژیان و خۆشگوزەرانیمانن. لە نیگایەکی فیکریترەوە، سوبێکتی بەرخۆر؛ پرسیاری قووڵ دەربارەی چییەتی مرۆڤ و مانای ژیان درووست دەکات. ئایا ئێمە تەنها ئەوەین وا دەیکڕین و بەکاری دەهێنین؟ ئایا بەها و کەرامەتی مرۆڤ لە ڕێگەی توانای کڕین و بەرخۆرییەوە دیاری دەکرێت؟ ئەم پرسیارانە ئێمە بەرەو بیرکردنەوە لە چەمکی ئازادیی و خۆبەڕێوەبەریی دەبەن. ئایا ئێمە بە ڕاستیی ئازادین لە هەڵبژاردنەکانماندا، یان لە ژێر کاریگەریی بەردەوامی ڕیکلام و فشاری کۆمەڵایەتییداین؟ لە هەمان کاتدا، سوبێکتی بەرخۆر دەرفەتی نوێش دەڕەخسێنێت بۆ دەربڕینی خود و داهێنان. لە دنیای دیجیتاڵدا، تاکەکان دەتوانن لە ڕێگەی بەرهەمهێنان و بڵاوکردنەوەی ناوەڕۆکەوە ببنە بەرهەمهێنەر و بەرخۆر لە هەمان کاتدا. ئەم دۆخە نوێیە دەرفەتی درووستکردنی کۆمەڵگایەکی بەشداریکارانەتر دەڕەخسێنێت، کە تێیدا سنووری نێوان بەرهەمهێنەر و بەرخۆر کاڵ دەبێتەوە.

کەواتە، سوبێکتی بەرخۆر تەنها دیاردەیەکی ئابووریی نییە، بەڵکوو دیاردەیەکی کۆمەڵایەتیی، کەلتوریی و فەلسەفییە و کاریگەریی قووڵی لەسەر شێوازی بیرکردنەوە و ژیانی ئێمە هەیە. لێکۆڵینەوە و تێڕامان لەم دیاردەیە دەتوانێت یارمەتیمان بدات باشتر لە خۆمان و کۆمەڵگاکەمان تێبگەین و بەرەو ژیانێکی باشتر و پڕ واتاتر هەنگاو بنێین. پێویستە بپرسین: ئایا دەکرێت لە دەرەوەی کەلتووری بەرخۆریی بژین؟ یان باشتر وایە بیر لە شێوازێکی بەرپرسیارانەتر و هۆشیارانەتر لە بەرخۆریی بکەینەوە؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە پێویستی بە گۆڕانکاریی قووڵ لە بیرکردنەوە و شێوازی ژیانماندا هەیە. ڕەنگە کاتی ئەوە هاتبێت دووبارە پێناسەی بەختەوەریی و سەرکەوتن بکەینەوە، بە شێوازێک کە تەنها پشت بە بەرخۆریی نەبەستێت، بەڵکوو گرنگیی بە بەها مرۆییەکان، پەیوەندییە ڕاستەقینەکان و هاوسەنگی لەگەڵ سرووشت بدات. تێڕامان لە سوبێکتی بەرخۆر و کاریگەرییەکانی لە سەر تاک و کۆمەڵگا، یەکەم هەنگاوە بۆ درووستکردنی ژیانێکی هاوسەنگتر و پڕواتاتر. ئەمەش پێویستی بە هۆشیاریی و ڕەخنەگرتن لە شێوازی ژیان و بەهاکانمان هەیە، بۆ ئەوەی بتوانین لە داوی بەرخۆریی بێکۆتایی ڕزگارمان بێت و بەرەو کۆمەڵگایەکی بەرپرسیارتر و دادپەروەرانەتر هەنگاو بنێین.

لەم ڕێگایەدا، پێویستە سەرلەنوێ پێناسەی پێشکەوتن و گەشەسەندن بکەینەوە. لە جیاتی ئەوەی تەنها پشت بە بەرهەمی ناوخۆیی و ئاستی بەرخۆریی ببەستین، دەبێت بیر لە پێوەرە نوێیەکانی خۆشگوزەرانیی بکەینەوە کە گرنگی بە کواڵێتی ژیان، تەندرووستیی دەروونیی، و هاوسەنگیی ژینگەیی دەدەن. ئەمەش پێویستی بە گۆڕانکاریی لە سیستەمی پەروەردە، ئابووریی و سیاسییدا هەیە. هەروەها، گرنگە بیر لە چەمکی “بەرخۆریی بەرپرسیارانە” بکەینەوە. ئەمە بە مانای وازهێنان لە هەموو جۆرە بەرخۆرییەک نایەت، بەڵکوو مەبەست لێی بەکارهێنانی هۆشیارانە و بەرپرسیارانەی سەرچاوەکانە. بۆ نموونە، هەڵبژاردنی بەرهەمە خۆجێییەکان، پشتگیریی لە کۆمپانیا بەرپرسیارەکان و کەمکردنەوەی پاشماوە دەتوانن هەنگاوی گرنگ بن بەرەو ئەم ئامانجە. پێویستە تێبگەین کە گۆڕانکاریی لە سوبێکتی بەرخۆردا تەنها ئەرکی تاکەکان نییە، بەڵکوو پێویستی بە هەوڵی بەکۆمەڵ هەیە. حکومەتەکان، کۆمپانیاکان، و ڕێکخراوە ناحکومییەکان دەبێت پێکەوە کار بکەن بۆ درووستکردنی سیستەمێک کە هانی بەرخۆریی بەرپرسیارانە بدات و گرنگیی بە بەرژەوەندیی درێژخایەنی کۆمەڵگا و ژینگە بدات. سوبێکتی بەرخۆر، وەک خەونێکی شاراوەی کۆمەڵگای هاوچەرخ، دەرفەت و مەترسیی پێکەوە لەخۆ دەگرێت. ئەرکی ئێمەیە بە وریاییەوە هەڵسەنگاندن بۆ ئەم دیاردەیە بکەین و هەوڵ بدەین شێوازێکی ژیان بدۆزینەوە کە هاوسەنگیی لە نێوان پێداویستییەکانی ئێستا و داهاتوودا ڕابگرێت. تەنها بەم شێوەیە دەتوانین بەرەو کۆمەڵگایەک هەنگاو بنێین کە تێیدا بەها مرۆییەکان، دادپەروەریی کۆمەڵایەتیی و پاراستنی ژینگە لە پێش بەرژەوەندییە کورتخایەنەکانی بەرخۆرییەوە بن.