پڕۆژەی دەسەڵات یان پڕۆژەی جڤاک؟!

کارزان ئازاد

لە ئێستادا پرۆژەی کۆمەڵگە بەرانبەر پرۆژەی هەژموونی دەسەڵات لە هەر کاتێک زیاتر شایەنی باسە. شەڕ و ململانێی نێوان دەوڵەتە زلهێز و هەژموونگەرە جیهانیی هەرێمایەتییەکان هەڵبژاردنی یەکێک لەم دوو پارادایمەی کردووە بە ناچاریی. ڕژێمی ئێران له ئەگەری هەڵوەشانەوەدایە، لە ئێستادا دەوڵەتە زلهێزەکانی دونیا بێ گوێدانە کۆمەڵگە، لە هەوڵی درووستکردنی بەدیلێکی تری دەوڵەتێکی دەسەڵاتخوازی هاوبەرژەوەندیخواز دەدەن لە ناوچەکەدا. دەبێت گەلانی ناوچەکە لە دەرەوەی کەلتووری دینیی و پارادایمی سیاسەتی دەوڵەتە هەرێمایەتییەکان بەرگریی لە ژێرخانی کۆمەڵگە بکەن و ڕێگە بە سیاسەتی پاوانخوازیی ئیمپریالیستیی ڕۆژئاوایی نەدەن.
ئایا کۆمەڵگە دەبێت چاوەڕێ ئەڵتەرناتیڤێک بێت؟ بە بڕوای من نەخێر، گەرەکە کۆمەڵگە بەرانبەر پرۆژەی دەسەڵات خاوەنی پڕۆژەی خۆی بێت.
پرۆژەی دەسەڵات لە جیهاندا پرۆژەی دەوڵەتە زلهێزەکانە، ئەم پرۆژەیە پێش ئەوەی هێزی ڕووت بێت، هەژموونە، هەژموونیش کولتووری دەسەڵات لە ناو پەیوەندییەکانی تاک و گەلان و گرووپ و تۆێژەکانی کۆمەڵگا ناونشین دەکاتەوە.
کەلتووری دەسەڵات بریتییە لە سێنتراڵبوونی مۆدێلێک لە شێوازی ئابووریی، یەک زمان، یەک نەتەوە، یەک دین بەسەر کۆی کۆمەڵگە تاکوو ئاستی سڕینەوەی هەموو جیاوازییەکان. ئەم دەسەڵاتە زیاتر لە ڕۆژهەڵاتدا زاڵە، بەتایبەت وڵاتانی ئێران و تورکیا و ئێراقی پێشوو.
شێوازێکی تری مۆدێلی دەسەڵات بریتییە لە فرەسەرخان لە سیاسەتی نەتەوە، حیزب، گرووپی ئاینیی و نائاینیی و خاوەن پرۆژە تایبەتەکان کە دوورن لە بەرژەوەندیی و خواستی گەلانی ناوچەکە. ئەم شێوازەی دەسەڵات ئەوەندەی هەوڵی ئازادکردنی سەرمایە و بازاڕ دەدات، هەوڵی ڕزگاری ڕاستەقینەی کۆمەڵگە و تاک نادات لە پەیوەندیە دینی و نەتەوەیی، خێڵەکییەکان. نموونەی لەم شێوازە دەوڵەتی ئێراقی پڕکێشە و وێرانەیە. ئەم مۆدێلە لە دەسەڵات خواستی زلهێزەکانی ڕۆژئاوایە.
پرۆژەی کۆمەڵگە لە ئێستادا مۆدێلێکی باو نییە، دژایەتیی زۆری بۆ درووست دەبێت، چونکە پێچەوانە و دژی پرۆژەی دەسەڵاتە، بەڵام ئەم پرۆژەیە دژ بە ناوەندێتیی دەسەڵات و دەوڵەتە وەک تاکە دامەزراوە لە گرووپێک لە کەسانی خاوەن سەرمایە و مۆدێلی دینیی و نەتەوەیی و سیاسیی و ئابووریی. پرۆژەی دەسەڵات کۆمەڵگە بەرەو تاک ڕەهەندی ئابووریی، ململانێی ئابووریی و سیاسیی ناڕەوا تا ئاستی هەڵگیرسانی توندوتیژی سیستەماتیک ئاڕاستە دەکات.
پەرەپێدانی ئابوورییەکی سۆسیالیستی دیموکراتیک له ناوچە و هەرێمە جیاجیاکانی وڵات، بەکارهێنانی هێزی کار بۆ گەشەکردنی کۆمەڵگە و بەرەوپێشچوونی ئابووریی و خۆشگوزەرانی نەک کەڵکەکردنی سەرمایە بۆ دامودەزگاکانی دەوڵەت و کۆمپانیا تایبەتەکان.
پاراستنی قەوارەیی هەرێمایەتی جیاجیای کۆمەڵگەی ئێران، بەڵام بێ درووستکردنی سنوری سیاسیی و کەلتووری ڕەها، واتا بنیادنان و خۆبەڕێوەبەری ناوچەیی یەک ناوەڕۆکی دیموکراتیک و فرەیی لە کەلتووریی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگە بە فۆرمی دەسەڵاتێکی کۆمەڵگەیی دیموکراسیخوازیی، پێچەوانەی دیموکراسی زۆرینە و کەمینە.

دامەزراندنی دەستورێک بۆ پاراستنی هەرێمەکان، بۆ ئەوەی پێکەوەژیان و پەیوەندییە جیاوازەکانی هەرێمایەتیی کۆمەڵگە مسۆگەر بکات و لە هەر هێرش و پلانێکی دەرەکیی و ناوەکیی بیانپارێزێت. لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت جووڵەیەک بۆ ململانێی ئاشتیی هەبێت کە ببێتە پرۆسەی مێژوویی و کەلتووریی کۆمەڵگە.
بە بۆچوونی من بەدەر لەم بەرەنگارییەی کۆمەڵگە ئەزموونی ئێراق دووبارە دەبێتەوە. ئەگەر هەموو نەتەوە و گرووپە جیاوازەکانی خۆیان لە چوارچێوەی مۆدێلیکی دیموکراسی نەپارێزن و پەنا ببەنە بەر هێزکانی دەرەوە، ئەوا سەربەخۆیی خۆیان لەدەست دەدەن و کەلتووری یەکترسڕینەوە لە پێناو دەسەڵاتدا درووست دەبێتەوە.
وەک نەتەوەکان هیچ کامیان ئەزموونێکی باشیان لە نێو دەزگایەکی زەبەلاحی وەک دەوڵەتدا نییە، جا چ ژێردەستە بن یان سەروەر.
دڵنیام ئەم مۆدێلە بۆ زۆر کەس ناواقیعییه، بەڵام وەک ژیژەک دەبێژێ: واقیعبین بە و داوای مەحاڵ بکە.